O miejscach pielgrzymkowych
- Szczegóły
- Kategoria: Artykuły
- Opublikowano: niedziela, 29, kwiecień 2012 18:24
- Administrator
- Odsłony: 4934
Krzysztof Optołowicz
O niektórych miejscach pielgrzymkowych i odpustowych na Kujawach w średniowieczu.
Obydwa zagadnienia są ze sobą przeważnie związane, bowiem odpusty nadawano m.in. w miejscach pielgrzymkowych. Ponadto przyciągały one liczne rzesze wiernych łamiących tzw. przymus parafialny (w średniowieczu każdy wierny był zasadniczo zobowiązany wypełniać obowiązkowe praktyki religijne we własnej parafii).
Do przełomu XIV i XV w. przywileje odpustowe jednak rzadko nadawane. Nie był też szczególnie rozwinięty kult Chrystusa, Jego Matki i poszczególnych Świętych w Ich wizerunkach. Rozwinięta była bardziej cześć oddawana relikwiom.
O relikwiach przechowywanych w kościołach średniowiecznych Kujaw posiadamy mało informacji. Jedną z nielicznych wiadomości jest ta dotycząca relikwii drzewa Krzyża św. przechowywanych w kościele norbertanek (a zarazem parafialnym) Św. Trójcy w Strzelnie (wówczas diecezja kujawsko-pomorska czyli włocławska, a dziś archidiecezja gnieźnieńska), a znajdujące się tam od chwili konsekracji tej świątyni (1216).
Próbą umocnienia tego kultu było właśnie zapewne udzielenie w 1448 r. 100-dniowego odpustu przez nuncjusza papieskiego Baptystę z Rzymu. Warunkiem jego uzyskania było odbędzie spowiedzi, pobożne nawiedzenie kościoła i złożenie tam ofiary w święta Znalezienia (3 maja) i Podwyższenia Krzyża św. (14 września) oraz we wspomnienie poświęcenia kościoła, a w uroczystość Trójcy Przenajświętszej, święta Maryjne, św. Jana Chrzciciela pod warunkiem znajdujących się tam kaplic bocznych Zwiastowania i Ofiarowania NMP. W 1500 r. odpust ten został potwierdzony.
Zaś z racji wybudowania innej kaplicy bocznej – św. Barbary, w 1459 r. biskup włocławski Jan Gruszczyński nadał 40 dni odpustu tym wszystkim, którzy w dniach określonych świąt wyspowiadają się i przyczynią się do jej uposażenia.
Tamże mamy również poświadczony kult świętego wizerunku, gdzie prawdopodobnie od I połowy XV w. czcią otaczano krucyfiks znajdujący się na przedmieściu zwanym Cestryjewo. Dlatego wspomniany biskup Jan Gruszczyński, na podstawie doniesień tamtejszego prepozyta norbertańskiego Jana Luckawa o dziejących się tam cudach, erygował w 1461 r. tamże kaplicę św. Krzyża, udzielając jednocześnie 40-dniowego odpustu wiernym, którzy złożą odpowiednią jałmużnę na rzecz budującej się kaplicy, odśpiewają tam ofertorium lub pięć razy Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo na uczczenie Krzyża św.
Relikwie posiadała też katedra we Włocławku: świętych Piotra i Pawła (przeniesione być może z Kruszwicy), św. Stanisława (przywiezione do Włocławka przez biskupa Wolimira po jego kanonizacji w 1254 r.), świętych Witalisa i Benigny (poświadczone w XIV w.) oraz Jedenastu Tysięcy Męczenników (poświadczone w 1480 r., kiedy to biskup włocławski Zbigniew Oleśnicki połowę z tych ostatnich podarował arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Jakubowi z Sienna).
Z główną świątynią diecezji związany był także odpust pochodzący z 1352 r., a udzielony przez biskupa krakowskiego Bodzantę, tyczący się tamtejszego ołtarza świętych Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty i Andrzeja Apostoła. Wynosił on 40 dni. Został potwierdzony w tym samym roku przez biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy.
Znamy również przywilej odpustowy dotyczący kościółka św. Witalisa. W 1449 r. biskup Władysław Oporowski udzielił 40 dni odpustu tym wiernym, którzy złożą ofiarę na rzecz jego remontu i przystąpią do sakramentu pokuty.
Natomiast w Izbicy Kujawskiej istniało miejsce pielgrzymkowe związane z kultem św. Floriana, połączonym z przeżytkami pogańskimi. Czcią był bowiem otaczany kamień, na którym rzekomo miał się znajdować odcisk stopy tego świętego. Ludność przynosiła na to miejsce ofiarę chleba i sera składaną świętemu i całowała ów odcisk. W 1493 r. tamtejszemu kościołowi pod jego wezwaniem został nadany 100-dniowy odpust na Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zesłanie Ducha Świętego, św. Floriana i dzień konsekracji tego kościoła.
Inną sytuację mamy w Koronowie (miasto to, podobnie jak Bydgoszcz, należy do historycznych Kujaw; dziś diecezja bydgoska). W 1386 r. Stefan biskup chełmski, a zarazem wikariusz generalny biskupa włocławskiego Jana Kropidły, wyrażając zgodę na założenie tamże Bractwa Bożego Ciała, udzielił jego członkom 40-dniowego odpustu w niedzielę po Bożym Ciele.
Kilkunastu kardynałów z Rzymu nadało natomiast w 1478 r. 100-dniowy przywilej odpustowy tym, którzy w określone święta nawiedzą tamtejszy kościół cystersów.
Jakub z Sienna jako biskup włocławski udzielił natomiast 40-dniowego odpustu członkom Bractwa Bożego Ciała w Bydgoszczy. Warunkiem jego uzyskania była spowiedź.
Zaś w 1480 r. Zbigniew Oleśnicki nadał 40-dniowy odpust dla tych, którzy przyczynią się do budowy tamtejszego kościoła i klasztoru bernardyńskiego.
W 1425 r. arcybiskup lwowski Jan z Rzeszowa nadał 40 dni odpustu dla kościoła parafialnego w Przypuście.
Z 1441 r. pochodzi natomiast przywilej również 40-dniowego odpustu dla kościoła parafialnego w Raciążku. Udzieliła go cała grupa pasterzy Kościoła, tj. prymas Wincenty Kot oraz biskupi: krakowski Zbigniew Oleśnicki, włocławski Władysław Oporowski, poznański Andrzej Bniński, płocki Paweł Giżycki oraz biskup tytularny natureński Jan, i zapewne z tej racji był on przeznaczony na każdą niedzielę, Boże Narodzenie, Trzech Króli, Ofiarowanie Pańskie, Wniebowstąpienie, Boże Ciało, Wszystkich Świętych i dzień poświęcenia świątyni, a także we wszystkie święta Maryjne, Apostołów, Ewangelistów, Doktorów Kościoła, św. Jana Chrzciciela, św. Michała Archanioła, św. Wawrzyńca, św. Marcina, św. Mikołaja, św. Łucji, św. Cecylii, św. Agnieszki, św. Agaty, św. Marii Magdaleny. Warunki jego uzyskania to pobożne nawiedzenie tamtejszej świątyni, przystąpienie do spowiedzi, odmówienie Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo i Wierzę, a także złożenie ofiary na remont bądź odbudowę tego kościoła i jego wyposażenie.
Zaś 100-dniowy odpust pochodzi z 1485 r. Został on udzielony z racji spalenia tego kościoła. Warunki to spowiedź złożenie ofiary na jego odbudowę.
W 1469 r. papież Pius II nadał 40 dni odpustu nawiedzającym wielki ołtarz fary w Nieszawie w następujące święta: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Św., Trójcy Przenajświętszej, Bożego Ciała oraz wszystkie święta Maryjne, Apostołów, Ewangelistów, św. Jana Chrzciciela, św. Michała Archanioła, a także we wspomnienia Doktorów Kościoła, Wyznawców, Dziewic i Wdów. Niecałe 30 lat później, bo w 1496 r. przywilej odpustowy dla tamtejszej fary został poszerzony, co stało się z inicjatywy tamtejszego plebana Krystyna z Bądkowa.
Przed 1471 r. przywilej 40-dniowego odpustu otrzymali od legata papieskiego Hieronima z Krety dominikanie z klasztoru w Brześciu Kujawskim. Obejmował on tych wiernych, którzy przyczynili się do remontu kościoła klasztornego.
W 1473 r. przywilej indulgencyjny otrzymał kościół w Skulsku. Został on nadany przez biskupa włocławskiego Jakuba z Sienna, a potwierdzony przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Gruszczyńskiego, biskupa krakowskiego Jana Rzeszowskiego oraz płockiego Andrzeja. Można go było uzyskać w Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zesłanie ducha Św., uroczystość Trójcy Przenajświętszej, Boże Ciało, a także wszystkie święta Maryjne, św. Jana Chrzciciela, wspomnienia Apostołów i Ewangelistów, czterech Doktorów Kościoła i tych świętych, których relikwie znajdowały się w tamtejszym kościele.
40-dniowy odpust był związany również z kościołem parafialnym w Służewie. Został on udzielony w 1493 r. Należało przekazać ofiarę na ozdobienie tamtejszego kościoła.