Historia parafii

Szczegóły

Kategoria: Bez kategorii

Opublikowano: piątek, 03, luty 2012 11:19

Administrator

Odsłony: 39892

Historia parafii

Brześć to jedna z najstarszych osad na Kujawach, ważna także dla dziejów politycznych Polski. Prace archeologiczne pozwoliły stwierdzić istnienie tu osadnictwa przed czasami historycznymi, w okresie neolitu i z okresu kultury lendzielskiej. Gród brzeski istniał już w XI-XII w. Pierwsza pisana wzmianka o Brześciu Kujawskim pochodzi z 1228 r. (ugoda między księciem Konradem a Krzyżakami). Od 1236 r. Brześć był siedzibą książąt brzesko-kujawskich. Miastem na prawie magdeburskim stał się przed rokiem 1250, natomiast od 1255 r. miastem królewskim - stolicą dzielnicy brzesko-kujawskiej. Tu urodził się w 1260 r. książę brzesko – kujawski Władysław Łokietek, późniejszy król Polski. Od 1312 r. Brześć jako stolica województwa posiadał urząd starosty grodowego lub zamkowego. W 1496 r. został wyznaczony na miejsce odbywania sejmików. W latach 1793-1842 był siedzibą władz powiatowych. Miasto było wielokrotnie niszczone: w 1332 r. przez Krzyżaków, w latach 1657 i 1699 przez Szwedów, w 1707 r. przez Kozaków, w 1816 r. w wyniku pożaru. Patronami miasta, figurującymi od wieków w jego herbie, są: św. Stanisław Biskup i św. Piotr Apostoł.

Parafia w Brześciu Kuj. powstała prawdopodobnie jeszcze w czasach kruszwickich (XI-XII w.). Była ona najpierw patronatu królewskiego; w 1578 r. została powierzona kapitule włocławskiej, która sprawowała tu duszpasterstwo przez swojego delegata. Pierwszym kościołem parafialnym w Brześciu była położona „poza murami miasta" świątynia p.w. św. Piotra, zapewne fundacji królewskiej. Przetrwała ona do końca XVI wieku (uległa zniszczeniu w 1583 r.). Wcześniej jednak duszpasterstwo parafialne zostało przeniesione do obecnego kościoła Św. Stanisława.

W 1294 r. osiedlili się w Brześciu Krzyżacy z Gwiazdą, zakon szpitalny, którzy wybudowali tu szpital i kościół p.w. Ducha Świętego. Świątynia ta spłonęła w 1560 r., ale odbudowano ją w 1598 r. Kolejnej odbudowy dokonał archidiakon Tomasz Niemierza w poł. XVII w. Kiedy i ta budowla zniszczała, odbudowano ją w 1819 r. z materiału odzyskanego ze zniesionego kościoła Św. Stanisława we Włocławku. W 1866 r. świątynia ta przestała istnieć.

Obecny kościół parafialny ufundował książę kujawski Kazimierz, syn Konrada Mazowieckiego, ok. 1235 lub 1240 r. Być może już wtedy upatrywano w nim przyszłą świątynię parafialną dlatego nadano mu wezwanie świętych Piotra i Pawła, a po 1253 r. dodano jeszcze św. Stanisława Biskupa. Była to świątynia z cegły w stylu gotyckim. Uległa ona dwukrotnemu zniszczeniu. Pierwszy raz spaliła się w 1556 r. Gdy została doprowadzona do stanu użytku, została spalona przez Szwedów w 1657 r. Odbudowano ją ok. 1710 r. staraniem Tomasza Niemierzy archidiakona włocławskiego. Jednak na początku XIX w. kościół ten był już tak zrujnowany, że w 1806 r. z powodu niebezpieczeństwa zawalenia się sufitu został zamknięty. Nabożeństwa odprawiano w specjalnie wystawionym w 1811 r. drewnianym kościółku lub w kościele podominikańskim (zob. niżej). Będący w ruinie kościół został wyremontowany w latach 1819-1830, staraniem ks. Benedykta Cynki, i oddany do użytku. Na początku XX w. przywrócono mu pierwotny wygląd gotycki staraniem księdza proboszcza Stefana Kulińskiego, a pod kierunkiem architekta Tomasza Pajzderskiego.

Do najstarszych elementów architektonicznych kościoła należą: fragmenty murów gotyckich zachowane w dolnych partiach budowli, portal gotycki zwieńczony ostrym łukiem, zdobiony cegłą majolikową glazurowaną oraz okrągła baszta gotycka. Wysokie trzynawowe wnętrze zwieńczone jest sklepieniem gwiaździstym wspartym na sześciu filarach. Witraże zostały wykonane przez warszawską firmę Franciszka Białkowskiego w latach 1909-1911, według projektu artysty malarza Konrada Krzyżanowskiego. W latach 1925-1927 świątynia została przyozdobiona polichromią, wykonaną przez prof. Juliusza Makarewicza z Krakowa. Organy (18-głosowe) wykonane w roku 1910 przez warszawską firmę Adolfa Homana. W roku 2010 poddane generalnemu remontowi.

W ołtarzu głównym znajduje się rzeźbiony tryptyk ze scenami z życia św. Stanisława Biskupa z pocz. XX w., w południowej bocznej kaplicy gotycka rzeźba Pokłonu Trzech Króli, pochodząca z pocz. XVI w., autorstwa  ucznia Wita Stwosza. W skarbcu m.in. relikwiarz i monstrancja z XVII w. (aktualnie wypożyczona do muzeum diecezjalnego). Puszka z XV w. zaginęła na początku lat 90-tych. Ostatnimi laty: Ks. Aleksander Maciejewski (1981—1999) zatroszczył się o pokrycie dachu kościoła blachą miedzianą, odnowienie polichromii. Ks. Ireneusz Juszczyński postarał się o założenie w kościele nowego nagłośnienia, instalacji alarmowej, ogrzewania świątyni, renowacji 9 witraży, odnowienie polichromii kaplicy chrzcielnej i kaplicy pokłonu Trzech Króli, odnowienia elewacji i sterczyn (częściowo).

Przed kościołem parafialnym odtworzona powojenna prowizoryczna dzwonnica z trzema dzwonami.

Podominikański kościół św. Michała. Książę Kazimierz w 1264 r. ufundował dla dominikanów (przebywali oni tu, z przerwami, do kasaty w 1864 r.) klasztor p.w. św. Michała. Został on wzniesiony w stylu gotyckim, ale po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów i dokonanych odbudowach w XVII i XVIII w. przybrał wygląd barokowy. Ostatnia przebudowa (został on wtedy zmniejszony) nastąpiła po pożarze w 1922 r. Częściowo restaurowany w 1972 r. W ołtarzu głównym obraz Matki Bożej Różańcowej z XVII w., plakieta nagrobna Rafała z Leszna z 1501 r  (aktualnie wypożyczona do muzeum diecezjalnego we Włocławku). Na początku XIX w. kościół ten służył jako świątynia parafialna (zob. wyżej).

Kaplica Miłosierdzia Bożego przy cmentarzu grzebalnym (do sprawowania liturgii pogrzebowej) wybudowana w 2010 r.

Archiwum parafialne: chrztów, zaślubionych i zgonów od 1945 • kronika parafii z lat: 1972-1980, od 1986-1999, od 2000-2010 r kronikę stanowią oprawione roczniki „Siewu Brzeskiego” t.2000-2003, t.2004-2005, t.2006-2007, t.2008-2010 • księgi ogłoszeń od 1986 • protokóły wizytacji z lat: 1947, 1956, 1963, 1969, 1974, 1980, 1985, 1988, 1993, 1997, 2004.

Archiwalia parafialne w posiadaniu USC Brześć Kuj.: księgi metrykalne - urodź, z lat: 1886-1889, 1893-1903, 1907-1908, 1910, 1913-1940, • zaśl. z lat: 1882-1890, 1892-1895, 1909-1910, 1916-1931, 1937-1940,  • zm. z lat: 1910-1940.

Archiwalia parafialne w Archiwum Diecezji Włocławskiej: ABKP. Wiz. 2(24); Wiz. 5(69); Wiz. 9(73); Wiz. 13(74); Wiz. 14(75); 15(76); Wiz. 17(78); Wiz. 18(79); Wiz. 27(85); Wiz. 39(89); Wiz. 50; Wiz. 55(91); Wiz.63; Wiz.67; Wiz.72; Wiz. 78(385) • ABKKal. Wiz. 3(386) A. par. 1(1766-1837); 2(1820-1839); 1680-1865) • AKDWł. par. 23(1920-1938) M. ochrzcz.: 1753-1787; 1735-1752; 1788-1805; 1816-1821; 1824-1828; 1826-1835; 1829-1836; 1836-1841; 1841-1847;1847-1851; 1851-1857: 1857-1867; 1867-1875; 1868-1870; 1870-1875; 1947-1948; 1948-1951 • M. zaśl.: 1710-1746; 1753-1823; 1816-1821; 1824-1828; 1826-1838; 1829-1832, 1836-1837; 1839-1853; 1853-1862; 1857-1862; 1862-1876; 1868-1873; 1874-1875; 1945-1948 M. zm.: 1753-1823; 1816-1821; 1824-1828; 1826-1834; 1829-1832, 1836-1837; 1835-1845; 1846-1848; 1849-1850; 1851-1853; 1853-1856; 1856-1864; 1864-1873; 1868-1871; 1871-1876; 1947-1951 • M. ochrzcz., zaśl. i zm.: 1822; 1823: 1824; 1825; 1847-1851; 1852-1853.

Bibliografia: • R. Grygiel: Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek, tom I Wczesny neolit kultura ceramiki wstęgowej rytej, Łódź 2004, tom II Środkowy neolit grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej, Łódź 2008 • J. Duchniewski: Brześć Kujawski, w: EK, II, kol. 1130 • SGKP, I, s. 398-399, XV/1, s. 243 • SGTP, I, s. 87 • MPT, I, s. 313-314 • LMP, s. 54-63 • Rymut s. 42 • Rospond, s. 41 • Stronczyński: Opisy, s. 303-308 • KZSP, XI, z. 18, s. 106-112 • S. Kuliński: Monografia Brześcia Kujawskiego, Włocławek 1935 (wznowiona Brześć Kuj. 2010)  • Monografia Brześcia Kujawskiego, Włocławek 1970 • Atlas zabytków architektury w Polsce, J.Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Warszawa 1967, s. 45 • Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, Warszawa, s. 71 • Librowski: Inwentarz, II, s. 23, 34-35, 49, 88, III, s. 19-20 • MHDV, XL s. 33-35, XVII, s. 95, XIX, s. 92-99, XX, s. 4-20, 147, XXII, s. 167-168, XXIII, s. 101-112, 123-125 • RWł 1874, s. 30-31 •W. Kujawski: Repertorium, cz. l, s. 126-127; cz. 2, z. l, s. 148-149, 191, 207-211 • Borucki, s. 244 • KDWł 1(1907) s. 27-28; 3(1909), s. 30, 195-197; 11(1917), s. 153-157; 16(1922) s. 466-467 • W. Kujawski: Brześć Kujawski, ŁB 1986, nr 10, s. 6 • Librowski: Materiały, 39(1979) s. 303-313 • Straty włocł, s. 12-14 • A. Gryska: Śladami świątyń kujawskich. Fara brzeska, Włocławek 2001 (praca dyplom. - WSHE Włocławek; wydr. komputer.) • A. Gryska: Fara brzeska, „Siew Brzeski" 2002, nr 7/8 - 2003. nr 2 • M. Puszkiewicz: „Siew Brzeski” (2000 – 2007) – Próba monografii pisma parafialnego (praca magisterska UMK Toruń 2008; wydr. komput.); • J. Dębiński: Z kart historii Brześcia Kujawskiego, „Siew Brzeski"' 2005, nr 4 (52), s.8• W. Frątczak: Fary brzeskiej 750 lat..., ŁB 1985, nr 23, s. 8 • [K. Rulka] eRKa:... i dziś, ŁB 1985, nr 23, s. 8 • Budnik: Rzeźba, s. 43-48 • W. Husarski: Ołtarz Trzech Króli w Brześciu Kujawskim, „Sztuka i Artysta" 1(1924) nr 2, s. 41-43 • J. Jaszczewska: Obraz Madonny z kościoła podominikańskiego w Brześciu Kujawskim. Studium nowożytnej ikonografii maryjnej, Lublin 1989 (praca magist. - KUL. Wydz. Nauk Humanist. Sekcja Hist. Sztuki) • I. Juszczyński:  Dawne nazwy ulic Brześcia, Siew Brzeski"' 2006, nr 12(72), s.7 • I. Juszczyński:  Z brzeskiej świątyni do Musee Lorrain w Nancy, Siew Brzeski"' 2005, nr 1(49), s.4 • Keri (I. Juszczyński): Cmentarze kościelne i grzebalne w Brześciu, „Siew Brzeski"' 2001, nr l0-11, s. 3 • J. Sossala: Przyczynki do historii krzyżowców z czerwoną gwiazdą, „Nasza Przeszłość" 23(1966) s. 215 • "Przegl. Katol." 21(1883) s. 467-468: 1909, s. 36-37 •  A. Poniński: Zajścia brzeskie [zniszczenie przez komunistów figury Chrystusa Króla w Brześciu Kuj. w 1949 r.]. „Siew Brzeski" 2001, nr 8, s. 3-4 •  M. Suski: Sprawozdanie ze zniszczenia figur i kapliczek na terenie parafii Brześć Kujawski, ..Siew Brzeski" 2001, nr 9. s. 5 • P. Pawłowski: „Potop” w Brześciu Kujawskim, „Siew Brzeski"' 2004, nr 7/8 (43/44), s.3 • Pawłowski: „Urbs Briestzie in Cuiavia” Eryka Dahlberga, „Siew Brzeski"' 2004, nr 9 (45), s.5-6 • P. Pawłowski: Eufrozyna – Matka Łokietka, „Siew Brzeski"' 2005, nr 1 (49), s.5 • P. Pawłowski: „Urbs Briestzie in Cuiavia” Eryka Dahlberga, „Siew Brzeski"' 2004, nr 9 (45), s.5 • R. Popławski: „Siew Brzeski" w latach 2000-2005. Próba monografii. Włocławek 2005 (praca licencj. WSHE; wydr. komputer,). • P. Pawłowski: Brześć w „Dagbok” Eryka Dahlberga, „Siew Brzeski"' 2006, nr 9(69), s. 6-8    • U. M. Bogucka, Siedemdziesiąt lat działalności Zgromadzenia Sióstr Św. Elżbiety w Brześciu Kujawskim, „Siew Brzeski"' 2007, nr 3(75), s. 10-11, nr 4(76), s.6, nr 5(77) s.6; K. Optołowicz,  Z dziejów szpitala (przytułku) krzyżowców z czerwoną gwiazdą w średniowieczu, „Siew Brzeski"' 2010, nr 1-2 (109-110), s. 8. Brześć - Kościół Podominikański: Borucki, s. 250 • KZSP. XI, z. 18, s. 112-116 • KDWł 16(1922)s.466-467. • A. Andrzejewska, L. Kajzer, Zespół podominikański w Brześciu Kujawskim w świetle badań terenowych, Łódź 1992, • P. Pawłowski: Dzieje klasztoru brzeskiego, „Siew Brzeski"' 2007, nr 2(74), s. 9-10

Proboszczowie i administratorzy parafii w XX w.:
ks. Jan Chyliczkowski (l888-1902),
ks. Stefan Kuliński (1902-1941),
ks. Adam Jankowski (1945-1947),
ks. Marian Suski (1947-1950),
ks. Michał Slipek (1950-1955),
ks. Stanisław Miara (1955-1956),
ks. Jan Kwiatkowski (1956-1957),
ks. Franciszek Jabłoński (1957-1958),
ks. Stefan Jarzębski (1958-1971),
ks. Bolesław Trafalski (1971-1981),
ks. Aleksander Maciejewski (1981-1999),
ks. Ireneusz Juszczyński (od 1999).

Z parafii pochodzą:
+ ks. Władysław Jankowski (w. 1905)
+ ks. Franciszek Mączyński (w. 1926)
+ ks. Tadeusz Pawłowski (w. 1934, archid. warsz.)
+ ks. Kazimierz Zacharek (w. 1935)
+ ks. Józef Żelazek (w. 1937)
+ ks. Marian Bruzda (w. 1944)
+ ks. Czesław Szortyka SCJ (w. 1949)
+ ks. Roman Zachwieja (w. 1956, diec. łódzka)
+ ks. Jan Grochowina (w. 1959)
ks. Teodor Lenkiewicz (w. 1959)
+ ks. Leszek Lewandowski (w. 1960)
+ ks. Stanisław Kurant (w. 1963)
+ ks. Franciszek Spychała (w. 1966)
ks. Piotr Czopiński (w. 1987)
ks. Ignacy Myszyński (w. 1988)
ks. Tomasz Strzelecki (w. 1990, diec. kaliska)
ks. Remigiusz Zacharek (w. 2004)
ks. Daniel Nejman (w. 2006, diec. bydgoska)
ks. Krzysztof Kurant (w. 2011)
s. Jolanta Gołębiowska ZSNM (p.z. 1992)
s. Rafała (Joanna) Śmiałek CSSE (p.z. 2000)
s. Wirginia (Monika) Malec, loretanka (p.z. 2002)

• « poprz.