KORONACJA WŁADYSŁAWA ŁOKIETKA

  • Drukuj
Szczegóły
Kategoria: Galeria
Opublikowano: środa, 05, wrzesień 2012 01:20
Administrator
Odsłony: 11392

 

Książę brzeski został królem


Średniowieczne miasta na Kujawach co niedziela stają się stolicą Polski, a wszystko za sprawą koronacji Władysława Łokietka, która odbyła się już w Brześciu Kujawskim w niedzielę 16 września 2012r. Historyczne widowisko będzie można zobaczyć jeszcze we Włocławku, Inowrocławiu i Kruszwicy.

KORONACJA WŁADYSŁAWA ŁOKIETKA

 

 

Organizator: FORZA CUIAVIA Inowrocław

Współorganizatorzy: Teatr im. A. Fredry w Gnieźnie, Kujawskie Centrum Kultury w Inowrocławiu, Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Kulturalne w Brześciu Kuj., Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, Parafia pw. św. Stanisława biskupa w Brześciu Kuj., Parafia kolegiacka pw. śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy, Parafia pw. św. Jadwigi Królowej w Inowrocławiu, Parafia katedralna pw. Wniebowzięcia NMP we Włocławku

 

 

Konsultacja reżyserska TOMASZ SZYMAŃSKI

Scenariusz, scenografia, kostiumy KATARZYNA PODCZASKA

 

 

Premiera 16 września 2012 r. w farze w Brześciu Kujawskim godz. 18.00

Kolejne przedstawienia:

23 września 2012 Włocławek katedra godz. 16.00

30 września 2012 Inowrocław kościół pw. Królowej Jadwigi godz. 19.30

7 października 2012 Kruszwica kolegiata godz. 17.30

 

 

Władysław Łokietek, król Polski ANDRZEJ KORTAS

Janisław arcybiskup gnieźnieński PAWEŁ LEWARTOWSKI

Jan Muskata biskup krakowski BARTOSZ WIŚNIEWSKI

Gerward biskup włocławski PIOTR SOBCZAK

Jadwiga żona Łokietka KAROLINA KUFEL

Kazimierz Wielki syn Łokietka

marszałek dworu MARCIN NIEZNALSKI

chorąży wielki koronny (krakowski) CEZARY KUĆMIERZ

narrator SŁAWOMIR JEZIERSKI

asysta, dworzanie MŁODZIEŻ LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. J. SŁOWACKIEGO W KRUSZWICY, TECHNIKUM MECHANIZACJI ROLNICTWA W BRZEŚCIU KUJ., ZESPOŁU SZKÓŁ KATOLICKICH W INOWROCŁAWIU, II LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. M. KONOPNICKIEJ W INOWROCŁAWIU, LICEUM KATOLICKIEGO IM. J. DŁUGOSZA WE WŁOCŁAWKU, LICEUM IM. M. KOPERNIKA WE WŁOCŁAWKU, UCZESTNICY WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W KRUSZWICY, BRACTWO RYCERSKIE z Włocławka, BRACTWA KURKOWE z Piechcina i Włocławka

Gościnnie: Piotr Badziong dyrektor Delegatury Kujawsko-Pomorskiej Wojskowego i Szpitalnego Zakonu Św. Łazarza z Jerozolimy

chóry: CANTO z Włocławka, PRO ARTE z Inowrocławia, chór LICEUM KATOLICKIEGO IM. J. DŁUGOSZA we Włocławku, chór młodzieżowy Centrum Kultury „Ziemowit” w Kruszwicy

 

 

KTO JEST KIM PODCZAS KORONACJI?

 

WŁADYSŁAW ŁOKIETEK (1260/1261-1333) książę brzesko-kujawski, sieradzki, sandomierski, łęczycki, wielkopolski, krakowski, król Polski

 

Urodził się między 3 III 1260 r. a 19 I 1261 r. w Brześciu Kujawskim lub Inowrocławiu, jako trzeci syn księcia Kazimierza I kujawskiego i Eufrozyny księżniczki opolskiej. W latach 1267-1275 pozostawał pod opieką matki. Następnie razem z braćmi rządził w latach 1275-1288. Od 1288 r. był księciem brzeskim i sieradzkim, w kolejnych latach – księciem sandomierskim. W latach 1292-1300 pozostawał lennikiem króla Polski Wacława II, będąc jednocześnie regentem w księstwie dobrzyńskim (1293-1295). Następne lata to panowanie nad ziemią łęczycką (1294-1300), Wielkopolską i Pomorzem (1296-1300). W latach 1300-1304 przebywał na wygnaniu. W 1304 r. zdobył Wiślicę, od 1305 r. panował już ponownie nad Sandomierzem, Sieradzem, Łęczycą i Brześciem Kuj., rok później - w stołecznym Krakowie, będąc zwierzchnikiem nad księstwami inowrocławskim i dobrzyńskim, następnie Pomorzem, a od 1314 r. - Wielkopolską. Przez całe życie dążył do zjednoczenia ziem polskich, rozbitych na dzielnice. W ostatecznym bilansie utracił Pomorze Gdańskie i zraził do Polski książąt śląskich. Jako pierwszy władca poważnie starł się z Krzyżakami (Płowce) i nawiązał sojusz  z Litwą. Stał się bohaterem wielu legend i opowieści, zwłaszcza ludowych. Uważany jest za jednego z bohaterów narodowych, gdyż we wszystkich swoich działaniach kierował się dobrem ogólnopolskim.

 

JANISŁAW (?-1341) arcybiskup gnieźnieński

 

Ukończył studia uniwersyteckie. W 1317 r. został wybrany arcybiskupem gnieźnieńskim, podczas pobytu w Awinionie, awansując z urzędu archidiakona gnieźnieńskiego. Nominację otrzymał od papieża Jana XXII. Poparł Łokietka w jego staraniach o koronę. Przywiózł do Polski warunki, na jakich papież zgodził się na koronację Łokietka. 20 I 1320 r. w katedrze krakowskiej koronował Łokietka na króla Polski. Koronował także później jego syna - Kazimierza Wielkiego, w dniu 25 IV 1333 r., w tej samej katedrze. Według tradycji należał do rodu Korabitów.

 

JAN MUSKATA (ok. 1250-1320) biskup krakowski

 

Był stronnikiem królów Czech i Polski: Wacława II i Wacława III oraz zagorzałym przeciwnikiem Władysława Łokietka. Uważany jest zarówno za postać wybitną, jak i kontrowersyjną. Urodził się we Wrocławiu, w rodzinie patrycjuszowskiej. Studiował na uniwersytecie w Bolonii. Był kanonikiem wrocławskim i krakowskim, archidiakonem łęczyckim i papieskim kolektorem świętopietrza na Polskę. Za protekcją króla Wacława II 11 VII 1294 r. został wybrany biskupem krakowskim. Wziął udział w zbrojnej wyprawie Wacława II przeciw Łokietkowi w 1300 r., zakończonej wygnaniem Łokietka z Polski. Prawdopodobnie snuł plany uniezależnienia diecezji krakowskiej od Gniezna. Po powrocie Łokietka, dowodził oddziałami go zwalczającymi. Przygotował zbrojną wyprawę króla Wacława III przeciw Łokietkowi w 1306 r. W latach 1307-1320 prowadził z Łokietkiem dalsze spory i procesy, próbując nawiązując stosunki z jego rywalami. Został jednak przez Łokietka zmuszony do podpisania kapitulacji w dniu 2 VII 1309 r. Udział w koronacji Łokietka symbolizuje całkowitą klęskę jego planów politycznych. 

 

GERWARD (?-1323) biskup włocławski

 

Pochodził z możnego rodu Leszczyców. Urodził się w Ostrowie nad Gopłem. W 1293 r. był kanonikiem kruszwickim. Został prepozytem kapituły kujawskiej. W grudniu 1300 r. został przez kapitułę wybrany biskupem włocławskim. Powiększył dobra swej diecezji, zakładał wsie, budował zamki. Oddał duże usługi Łokietkowi, poważnie go wspierając od 1305 r. W 1306 r. wziął udział w rokowaniach rozejmowych z Czechami w Brześciu Kuj. Uczestniczył w opanowaniu przez Łokietka Pomorza. W 1318 r. wyruszył do Awinionu po koronę dla Łokietka. Był prawdopodobnie autorem tzw. supliki sulejowskiej, będącej wyrazem poparcia możnych i rycerstwa dla starań Łokietka o koronę. Podjął także w kurii papieskiej akcję przeciw Zakonowi krzyżackiemu, przedstawiając krzywdy zadane Polsce i jego diecezji. Był jednym z głównym świadków w procesie inowrocławsko-brzeskim 1320-1321 o zwrot Pomorza Gdańskiego. W 1323 r wyruszył ponownie do Awinionu, by przeciwdziałać dyplomacji krzyżackiej, podważającej korzystny dla Polski wyrok z Inowrocławia. Tam zmarł i został pochowany. Jest uważany za jedną z najwybitniejszych postaci sceny politycznej Polski swego czasu. Kronikarz zapisał, że zmarł „fautor et promotor corone Polonice gentis”.

 

JADWIGA KALISKA (?-1340) żona Łokietka

 

Była córką Bolesława Pobożnego księcia kaliskiego. Poślubiła Łokietka ok. 1279, 1282, ok. 1290 lub dokładnie w dniu 23 IV 1289 r. Będąc żoną Łokietka, odgrywała sama dużą rolę polityczną. Wystawiała dokumenty o charakterze państwowym.  Została ukoronowana na królową Polski, jako pierwsza Polka. Była uważana przez sobie współczesnych za osobę świątobliwą. Była dobroczyńcą klarysek. W rok po swojej koronacji otrzymała od papieża przywilej wolnego wstępu do klasztorów klarysek w całej Polsce. Przeżyła męża o 7 lat, z czego 4 ostatnie spędziła w klasztorze klarysek w Starym Sączu, gdzie została też pochowana.

 

KAZIMIERZ WIELKI (1310-1370) syn Łokietka, król Polski

 

Urodził się 30 IV 1310 r. w Kowalu, jako najmłodszy z synów Władysława Łokietka i Jadwigi Kaliskiej. W chwili koronacji miał 10 lat. Jego brat Stefan zmarł w 1306 r., ale żył jeszcze starszy brat Władysław (zm. 1312). Gdy miał 10 lat, jego siostra Elżbieta została wydana za króla węgierskiego Karola Roberta. Po śmierci ojca został koronowany na króla Polski, stając się jednym z najwybitniejszych królów, ostatnim z dynastii Piastów. Unormował stosunki z Czechami i Zakonem krzyżackim. W 1343 r. odzyskał utracone przez ojca Kujawy, a także zastawioną przez Władysława Opolczyka ziemię dobrzyńska, w zamian zrzekając się praw do Pomorza Gdańskiego. Przyłączył do Polski większość Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Doprowadził do kodyfikacji praw, rozbudowy systemu obronnego Polski i  rozwoju miast. Mimo czterokrotnego małżeństwa, nie pozostawił następcy tronu.

 

MARSZAŁEK WIELKI KORONNY

 

Urząd ten jest źródłowo potwierdzony od czasów Kazimierza Wielkiego, w r. 1358. Do marszałka należał zarząd dworem i mistrzostwo ceremonii dworskiej.

 

CHORĄŻY KRAKOWSKI

 

Był urzędnikiem lokalnym, działającym w ziemi krakowskiej, niższym urzędnikiem na poziomie okręgu grodowego. Według tradycji, w czasie koronacji pełnił rolę chorążego wielkiego koronnego, trzymając chorągiew z Białym Orłem Krakowskim, który Łokietek przyjął za godło Królestwa Polskiego.

 

 

CZYM JEST KORONACJA?

 

Koronacja należy do największych uroczystości państwowych i kościelnych. W uroczystościach koronacyjnych uczestniczyli prawie wszyscy dygnitarze świeccy oraz hierarchowie kościelni. Miała ona formę sakramentu. Była obrzędem religijnym, który włączony w liturgię Kościoła, uświęcał osobę króla. Gest, słowo, muzyka, przepych i bogactwo, jakie towarzyszyły tej uroczystości, sprawiały, że w pamięci widzów pozostawała ona jako wspaniałe widowisko. Jest to jednocześnie rytuał i spektakl, wypracowany i archaiczny, który pozostawał w ścisłym związku z lokalną i europejską tradycją o magicznej naturze królewskiej władzy.

 

 

JAK DOSZŁO DO KORONACJI ŁOKIETKA?

        

Łokietek rozpoczął starania o zgodę papieską na koronację królewską, będąc księciem krakowskim. Poparł go Kościół polski z arcybiskupem Borzysławem na czele i Kościół włocławski w osobie biskupa Gerwarda. O koronacji zdecydowały wiece możnych i rycerstwa, odbyte w dniach 2-23 VI 1318 r. w Sulejowie, gdzie przygotowano specjalną suplikę do papież, oraz w Pyzdrach w dniu 29 VI 1318 r. Wiec sulejowski, zwłaszcza, sformułował wyraźny program odnowienia Królestwa Polskiego. Do Awinionu pojechał biskup włocławski Gerward. Zaproponował w zamian za koronę korzystniejszy dla Stolicy Apostolskiej sposób naliczania świętopietrza. Przedstawił papieżowi ideę odnowienia tytułu królewskiego, sięgającą do dawnych, jedenastowiecznych koronacji. Istnienie Królestwa Polskiego nawracającego pogan, byłoby zgodne z naturalnym porządkiem rzeczy. Uzyskanie korony wzmocniło by państwo i jego rolę jako „przedmurza chrześcijaństwa”. Zgodę na koronację wydał papież Jan XII w dniu 20 VIII 1319 r. Zalecił w niej, by koronacja zachowywała prawa Polski i cudze oraz uznał, że roszczenia Luksemburgów odnoszą się tylko do terytorium Wielkopolski.

         20 I 1320 r. w katedrze na Wawelu arcybiskup Janisław, biskup krakowski Jan Muskata i włocławski Gerward koronowali Łokietka na króla Polski, po 14 latach „bezkrólewia”. Była to pierwsza koronacja krakowska, do tej pory bowiem królowie polscy koronowali się w katedrze gnieźnieńskiej.

 

 

 

REGALIA ŁOKIETKOWE

 

Korona

 

Koronę sprawił Łokietek nową; kraj bowiem, po latach rozbicia dzielnicowego, nie posiadał żadnych regaliów. Korona ta przeszła do historii jako „korona pierwsza oryginalis sive privilegiata”. Zwana też była „Koroną Chrobrego”. Korona ta stała się z czasem najważniejszą i najcenniejszą ze wszystkich koron, przechowywanych w skarbcu królewskim na Wawelu. Koronowali się nią prawie wszyscy kolejni królowie polscy, do ostatniego włącznie. Korona ta została skradziona po III rozbiorze Polski i przetopiona przez zbankrutowanego króla Prus Fryderyka Wilhelma III zarządzeniem z dnia 17 III 1809 r. Z pozyskanego złota i srebra wybito monety, a kamienie szlachetne sprzedano. Korona ta została odtworzona, po wielu badaniach ikonograficznych i konsultacjach naukowych przez antykwariusza Adama Orzechowskiego, wraz z pozostałymi regaliami, w latach 2001-2003.

 

Miecz

 

Miecz koronacyjny, użyty po raz pierwszy przez Łokietka, nazwany został „Szczerbcem”, gdyż powiązano z nim legendę o mieczu Bolesława Chrobrego, którym miał „wyszczerbić” Złotą Bramę w Kijowie w 1018 r. Przechowywany był w skarbcu koronnym jako jedyny miecz koronacyjny królów polskich. Jest on datowany na 1 połowę XIII w.  Posiada wyryte formuły magiczne, niellowane symbole religijne (czterech ewangelistów, Baranek Boży) oraz tarczę z Białym Orłem. Został wykradziony prze wojska pruskie w 1795 r., zmieniał kilka razy właściciela w XIX w,. został nabyty w 1884 r. przez Muzeum w Ermitażu i wreszcie zwrócony Polsce w 1928 r. Podczas II wojny światowej był ewakuowany do Kanady i powrócił do Krakowa dopiero w 1959 r. Posiada zaledwie 98 cm długości  i napis własnościowy: Iste est gladius principis et haeredis Boleslai Ducis Poloniae et Masoviae, Lanciciae, przypisywany Bolesławowi Konradowicowi (1208-1248) księciu sandomierskiemu i mazowieckiemu.

 

Berło i jabłko królewskie

 

Również złote, jabłko prawdopodobnie zwieńczone krzyżykiem. Nie zachowały się.

 

 

PRZEBIEG UROCZYSTOŚCI KORONACYJNYCH

 

Uroczystości związane z koronacją króla trwały zazwyczaj cztery dni. Rozpoczynały się w piątek, tak by sama koronacja wypadła w niedzielę.

 

Piątek, 18 stycznia 1320 roku

 

Tego dnia zazwyczaj odbywał się uroczysty pogrzeb poprzedniego władcy: „pompa funebris”. Nowo wybrany król-elekt oddaje hołd swojemu poprzednikowi i zgodnie z zasadą „osoba pańska umiera, korona nie umiera”, symbolicznie przejmując jego miejsce w państwie. Już wówczas przyszły król Polski posiada różne polityczne uprawnienia, za wyjątkiem jurysdykcji, która nabiera mocy dopiero po koronacji. Książę Łokietek, który był panem stołecznego Krakowa i zwierzchnikiem nad Kujawami, ziemią dobrzyńską i Wielkopolską, musiał czekać na swoją koronację aż 14 lat, od śmierci tytularnego władcy Polski Wacława III, zamordowanego na Morawach w 1306 r.

 

Sobota przed koronacją, 19 stycznia 1320 roku

 

Król całą noc z piątku na sobotę spędza na pobożnych rozmyślaniach i poście. Rozdaje jałmużnę ubogim. Zobowiązany jest do odbycia spowiedzi. W sobotę, z zamku królewskiego na Wawelu wyrusza piesza procesja ekspiacyjna do kościoła św. Stanisława, zwanego „Na Skałce”, do miejsca męczeństwa św. Stanisława- patrona państwa. Król w tej procesji pozostaje milczący, przygotowując się do przejścia ze stanu profanum do sacrum. Swoją osobą symbolizuje pokorę. Ulice tego dnia są udekorowane. Lud krakowski i przyjezdni przyglądają się przyszłemu monarsze. Wzdłuż trasy jest utworzony szpaler z rycerzy. Przed kościołem św. Stanisława stoi ozdobny łuk triumfalny, z inskrypcjami. Monarchę poprzedzają biskupi i miejscowy kler z krakowskich kościołów, niosący ze sobą relikwie świętych, w tym relikwiarz zawierający głowę św. Stanisława. Ten malowniczy pochód, przy wtórze dzwonów, zdąża Stradomiem, dzisiejszą ul. Krakowską, potem skręca w ulicę Skałeczną (dawną św. Stanisława), by po godzinie dotrzeć na Skałkę. Po drodze monarcha wstępuje do kościoła św. Katarzyny, pełniącego liturgicznie funkcję świątyni stacyjnej.

Królowie polscy pielgrzymowali na Skałkę zapewne już od roku 1253, czyniąc pokutę za zbrodnię króla Bolesława Śmiałego, by upraszać o łaski i błogosławieństwo św. Stanisława.

Senatorowie niosą insygnia koronacyjne: koronę – kasztelan krakowski, berło – wojewoda krakowski, jabłko – wojewoda wielkopolski, Szczerbiec, czyli miecz koronacyjny – miecznik koronny albo wojewoda sandomierski. Chorąży niesie chorągiew Królestwa z Orłem Białym.

Na Skałce władca uczestniczy w uroczystych modłach z udziałem episkopatu i przyjmuje komunię świętą. Św. Stanisław, jako Obrońca Ojczyzny, udziela błogosławieństwa królowi, symbolicznie przebaczając czyn bolesławowy.

Dzień ten ma charakter oczyszczający, inicjując zbliżającą się epifanię sacrum koronacyjnego.

Po uczczeniu relikwii św. Stanisława, następuje powrót procesji na zamek i do katedry na Wawelu, gdzie król słucha nieszporów. Następnie król-elekt powraca do zamku i  zasypia w swoim łożu. Insygnia królewskie są składane na stole w pokoju królewskim, obok stroju pontyfikalnego.

 

Niedziela, 20 stycznia 1320 roku

 

Rano, o godz. 8.00, król oczekuje zwierzchników polskiego Kościoła w swojej łożnicy na zamku. W pokoju królewskim znajduje się baldachim i tron królewski. Niedaleko tronu jest stół ze strojem pontyfikalnym dla króla, leżący na tacy jednej, a na drugiej – mitra książęca. Na drugim stole leżą: berło, korona i jabłko, każde na osobnym aksamitnym wezgłowiu oraz chorągiew. Orszak, w osobach Prymasa i dwóch biskupów-sufraganów, idzie do łoża. Dotknięciem ręki Prymas symbolicznie budzi króla do nowego, królewskiego życia. Prymas wyciąga  swoją rękę i pomaga królowi wstać. Król jest ubierany w strój koronacyjny podobny do biskupiego, tzw. modo sacerdotis (suknia, alba, humerał, płaszcz, pas, kapa, rękawice, okrycie wierzchnie,  dalmatyka, ornat, „botki k’temu przystojne” albo sandały) dla naśladowania Chrystusa –  Króla królów. Ksiądz-kustosz koronny oddaje insygnia władzy królewskiej odpowiednim senatorom. Potem bierze szaty ze stołu kapelan i podaje je biskupowi. Mistrz ceremonii świecki zaś podaje marszałkowi nadwornemu tacę z mitrą książęcą, a ten nakłada ją królowi. Prymas bierze ubranego króla pod rękę. Kapelan podaje Prymasowi kropidło do pokropienia króla oraz kadzidło. Mistrz ceremonii daje znak ręką czekającej procesji.

Uroczysty orszak udaje się do katedry na Wawelu. Posuwa się wysłanym kobiercami chodnikiem, zwanym „Mostem”. Prowadzi go marszałek wielki z laską opuszczoną w dół, co oznacza, że król nie objął jeszcze swojej godności. Za marszałkiem idą dostojnicy Królestwa w ustalonym porządku, niosąc wydobyte ze skarbca koronnego oznaki władzy królewskiej. Berło i jabłko niosą dwaj wojewodowie, Szczerbiec – trzyma miecznik krakowski. Chorąży koronny niesie chorągiew Królestwa zwiniętą na znak, że nowy król nie ma jeszcze pełni władzy. Duchowni są prowadzeni przez ministranta niosącego krzyż procesyjny. W asyście Prymasa oraz dwóch biskupów (krakowskiego i włocławskiego z prawej i lewej strony króla) oraz świeckich dygnitarzy, pod baldachimem trzymanym przez czterech kasztelanów, kroczy król-elekt. Na końcu orszaku idą urzędnicy, wojewodowie, podkomorzowie królewscy, dworzanie. Chór śpiewa Bogurodzicę.

Po wejściu do katedry duchowni i prałaci zasiadają za wielkim ołtarzem na wybudowanym amphiteatrum, urzędnicy zaś ziemscy w ławkach na to wystawionych;  biskupi na faldistoriach, przy wielkim ołtarzu z obu stron. Urzędnicy świeccy niosący insygnia królewskie, oddają je prymasowi siedzącemu na najwyższym stopniu ołtarza w samym środku. Prymas składa insygnia na ołtarzu św. Stanisława. Jak tylko król do kościoła wejdzie, księża wikariusze odbierają baldachim i w kaplicy składają, a kasztelanowie z innymi senatorami siadają.

Król, przyszedłszy pod sam ołtarz, nie wstępując na stopnie, między dwoma biskupami, mitrę zdjąwszy (którą jednemu z wielkich podkomorzych oddaje) głowę Prymasowi skłania. Król zasiada na niskim krześle pośrodku kościoła naprzeciw Prymasa.

Pierwszy - biskup krakowski (który króla prowadzi), infułę zdjąwszy, żąda od Prymasa pobłogosławienia i poświęcenia kandydata na króla.

Obrzęd koronacyjny rozpoczyna się kazaniem wygłoszonym po polsku przez jednego z biskupów, a dostosowanym treścią do charakteru uroczystości. Następuje początek Mszy św., ciąg modlitw króla i duchowieństwa u ołtarza. W jej trakcie król jest wypytywany przez Prymasa, o cel jego władzy.

Po tych pytaniach wszyscy wstają, a Prymas mówi modlitwę. Po niej król z asystującymi biskupami zbliża się do siedzącego Prymasa, głowę swoją odkrywa, podkomorzemu wielkiemu oddaje na tacę mitrę, klęka na wezgłowiu i składa przysięgę. Po przysiędze król kładzie obydwie ręce na Ewangelię i mówi: Tak niech mnie Pan Bóg wesprze i ta święta Ewangelia.

Król jeszcze klęczy, a Prymas, powstawszy z wszystkimi biskupami, mówi modlitwę. Po niej Prymas z biskupami klękają przy swoich faldistoriach, głowę i ręce oparłszy na nich. Król, zszedłszy ze stopnia ołtarza, wezgłowie położone mając na ziemi, na twarz krzyżem pada. Tymczasem chór śpiewa „Litanię do wszystkich świętych”. Prymas bierze pastorał, obraca się do króla, a biskupi inni, wzniósłszy tylko głowy, klęczą. Prymas głośniejszym, biskupi cicho, wszyscy błogosławią króla.

Prymas powraca do uklęknięcia, jak na początku, przy faldistorium. Po skończonej litanii, gdy król jeszcze i biskupi zostają jako powyżej, zdjąwszy infuły, Prymas wstaje i mówi „Ojcze nasz...”. Po tej modlitwie król wstaje i na tymże miejscu przed ołtarzem stoi, a Prymas, obróciwszy się ku miejscu ołtarza, gdzie paludament królewski jest położony, błogosławi go. Teraz oleje św. są wynoszone przez dwóch opatów z bocznej kaplicy, w dużym złotym kielichu, podczas gdy baldachim jest trzymany ponad nimi przez czterech akolitów, ubranych w białe alby. Król jest doprowadzony przez obydwu biskupów, by uklęknął przed ołtarzem. Prymas siada, kładzie infułę, a król przez tych, którzy go ubierali, z szat pontyfikalnych jest rozbierany, zostawszy tylko w sukni swojej, przed Prymasem na wezgłowiu klęka. Następuje namaszczenie, które jest znakiem, że władza pochodzi od Stwórcy. Król staje się pomazańcem - „Christus domini”, pod wieloma względami podobnym biskupom.

Potem asystenci podają Prymasowi z ołtarza płaszcz królewski, który Prymas wkładając na króla. Gdy płaszcz król ma na sobie, Prymas schodzi na zwyczajne miejsce zaczynających mszę i mszę zaczyna, przydając kollektę za króla koronowanego.

Gdy następuje “Alleluja”, Prymas bierze infułę i pastorał, i obróciwszy się do ołtarza, gdzie miecz jest złożony, miecz królewski błogosławi. Po tym błogosławieństwie Prymas siada na swoim miejscu, a król przychodzi z marszałkami, podkomorzymi, miecznikami przed Prymasa i klęka na wezgłowiu. Prymas bierze miecz królewski, podany sobie z ołtarza (goły) i podaje w rękę królowi. Miecz ma być używany przez króla, by występował w obronie św. Kościoła i jego wiernych, a wdowy i sieroty życzliwie wysłuchiwał i bronił. Król obraca się ku ludziom, dobywa miecza i zamachuje się mieczem trzykrotnie na znak krzyża. Gest ten oznacza, że władca powinien być dzielnym obrońcą kraju i przyjętych przez siebie zobowiązań przysięgi. Jest on specyficzny wyłącznie dla obrzędu koronacyjnego w Polsce. Następnie król, obtarłszy miecz o swoje lewe ramię, oddaje go miecznikowi, który umieszcza go w pochwie, a miecznik oddaje na powrót – Prymasowi. Prymas kładzie z powrotem na ołtarzu.

         Następnie królowi jest wręczany pierścień. Od tego momentu król jest wikariuszem Chrystusa, równym kapłanom. Pierścień jest symbolem wiary katolickiej.

Następuje „Credo” i dalsza część Mszy. Prymas rękę obmywa, i składa infułę, mówiąc wyznanie grzechów. Król doprowadzony, w samotności modli się. Następnie król klęka przed Prymasem, któremu chorążowie podają chorągiew koronną, a Prymas rozpuściwszy ją, królowi do ręki podaje. Król, powstawszy, oddaje chorągiew chorążemu, który z tą chorągwią staje przy mieczniku. Chorągiew z Orłem Białym jest najwyższym znakiem wszystkich ziem Królestwa Polskiego.

Prymas bierze z ołtarza koronę i kładzie ją na głowę klęczącemu królowi. Asystują dwaj biskupi, którzy dotykają korony. Nałożenie korony oznacza ona objęcie przez monarchę prawowitej i pełnej władzy zwierzchniej nad krajem i jego mieszkańcami. Korona oznacza chwałę świętości, cześć i uczynki męstwa. 

Potem Prymas wręcza siedzącemu królowi berło w rękę  prawą, jabłko w lewą, wzięte  z ołtarza. Berło oznacza władzę rozkazywania. Jabłko symbolizuje w ręce królewskiej - świat i kraj.

         Fanfary. Król wstaje z klęczek, podobnie Prymas z miejsca swego się podnosi, biorąc króla pod rękę, a z drugiej strony biskup i z nim do tronu królewskiego zbliżają się, w następującym porządku: najpierw idzie chorąży z rozwiniętą chorągwią i przyszedłszy do tronu, na pierwszym stopniu staje; za nim miecznik koronny z dobytym mieczem na drugim stopniu zatrzymuje się; za nimi marszałkowie ze spuszczonymi laskami na ostatnim stopniu stają, za nimi zaś Prymas z biskupem wprowadzają króla na tron. Prymas sadza króla na tronie, mówiąc:

-         Stań i dzierż odtąd to miejsce, tobie od Boga przeznaczone.

Potem Prymas, z obróconą twarzą ku ołtarzowi, obok króla stojąc, zdjąwszy infułę, zaczyna „Te Deum laudamus” (śpiewa dalej chór), i przez cały ten hymn stoi z głową odkrytą.

Prymas pyta o przyzwolenie lud. Lud odpowiada:

-         Radzi! Radzi! Radzi!

Po tych modlitwach Prymas mówi trzy razy:

- Vivat rex! Lud opowiada: - Niech żyje! Marszałkowie podnoszą laski, następują fanfary. Po ostatnim okrzyku Prymas wraca do ołtarza z biskupem, który z nim do tronu asystował i we Mszy św. dalej uczestniczy, a marszałkowie laski spuszczają. Królowi przynoszą do klęczenia klęcznik. Gdy się czytanie Ewangelii skończy, jeden z biskupów przynosi Ewangelię do pocałowania.

Zanim Prymas przyjdzie do obmycia rąk, siada na zwykłym miejscu i infułę kładzie na głowę. Król zstępuje z  tronu i z poprzedzającymi chorągwiami, marszałkami z podniesionymi laskami, złożywszy z głowy koronę, berło i jabłko w ręce tych, którzy je przynieśli (którzy przy tronie zostają), idzie do ołtarza i odebrawszy podany sobie przez ministrantów na tacy chleb, klęknąwszy, podaje chleb na ofiarę; podobnie odebrawszy od nich baryłkę z winem, Prymasowi ją ofiarowuje. Po tej ofierze król tymże porządkiem jak przyszedł, powraca do swego tronu. Siedząc na tronie, koronę bierze i tejże nie zdejmuje aż do podniesienia Hostii, którą w ręce do tego wyznaczonego senatora oddaje.

Gdy na Mszy św. dochodzi do słów „Pokój z wami”, pierwszy z biskupów podaje królowi wydobyty ze skarbca koronnego relikwiarz Krzyża Św., trzymywany przez Prymasa.

Król ucałowuje go i przyjmuje komunię.

Po komunii król kładzie na głowę koronę, Prymas kończy Mszę św.; na koniec daje błogosławieństwo, na które król znowu koronę zdejmuje. Chór śpiewa „Gaude Mater Polonia”. Po błogosławieństwie król na głowę kładzie na powrót koronę, gdy tymczasem Prymas podziękowania czyni.

Po skończonej Mszy król udaje się do bocznej kaplicy. Dokonuje tam pasowania na rycerzy – swojej pierwszej czynności królewskiej.

Ponieważ król Łokietek był żonaty, rozpoczyna się następnie, według odrębnego ceremoniału, obrzęd koronacji królowej.

     Mistrz ceremonii rozpoczyna zarządzanie procesji z kościoła tą drogą, którą król był przyprowadzony. Marszałek wielki trzy razy woła: - Niech żyje Władysław król Polski! Lud podobnież odpowiada: - Niech żyje! Armaty biją i dzwony dzwonią. Ruszają się ze swoich miejsc biskupi. Prymas idzie ku królowi; król z tronu (w koronie) wziąwszy berło i jabłko w ręce,  ku nim schodzi i tym porządkiem z procesją z kościoła wychodzi. Duchowni pozostają w kościele. Tylko szlachta i urzędnicy koronni i senatorowie, biskupi idą na pokoje z królem. Wikariusze oddają baldachim kasztelanom krakowskim do niesienia. Przy wyjściu z kościoła formuje się uroczysty orszak, który prowadzi, jak poprzednio, marszałek wielki, trzymając laskę podniesioną do góry. Chorągiew Królestwa niesiona przez chorążego, jest rozwinięta. Znaczy to, że król, przez akt koronacji, zyskał pełnię władzy. Wśród poddanych podskarbi rozrzuca złote dukaty, wybite z okazji koronacji. Korona, użyta do koronacji, jest chowana do skarbca koronnego. 

Król staje w pokoju audiencyjnym zamku, gdzie składa berło i jabłko. Asystenci podchodzą i całują rękę króla. Po tym król idzie do swego apartamentu, a senatorowie i inni udają się do pokojów przygotowanych na obiad ceremonialny. Teraz następuje uczta koronacyjna na zamku, w której uczestniczy król, sam lub z małżonką. Odbywa się ona, w odróżnieniu od trwających na zewnątrz ludowych rozrywek, według zasad etykiety dworskiej. Uczta jest pomyślnym znakiem dla panowania, które powinno opływać we wszystkie dostatki. Król siedzi pod baldachimem, przy osobnym stole. Królowi i dostojnikom są podawane potrawy przy osobnych stołach rozstawionych w sali głównej i sąsiednich komnatach. Na początku kasztelan krakowski odmawia modlitwę, podczaszy zdejmuje królowi koronę, podczas gdy komornik podaje wodę i ręcznik. Stolnik, wraz z towarzyszącymi mu marszałkiem, kwatermistrzem i heroldem, wnoszą pierwsze danie. Pozostałe dania przynoszą komesowie. Kanclerz podaje królowi pieczęć majestatyczną i zawiesza ją na szyi władcy.

 

Poniedziałek 21 stycznia 1320 roku, dzień po koronacji

 

Król ukazuje się mieszkańcom Krakowa, jako miasta koronacyjnego. Król jedzie konno na rynek główny miasta, w otoczeniu możnych i dostojnych gości. Na rynku  przyjmuje hołd od mieszczan, siedząc na podwyższeniu, w płaszczu i koronie. Mieszczanie Krakowa, jako reprezentanci wszystkich stanów Królestwa Polskiego, gromadzą się według dzielnic, wraz ze swoimi chorążymi, na placu przed ratuszem i przysięgają władcy wierność i posłuszeństwo. Pokazanie się poddanym uważano za dawny i konieczny do zachowania zwyczaj. Niektórym spośród mieszczan król udziela honorowego odznaczenia.

Uroczystościom koronacyjnym towarzyszą zabawy mieszkańców miasta. Festyny, turnieje rycerskie, ognie sztuczne mogły trwać jeszcze długo po zakończeniu właściwych uroczystości.

 

 

ZNACZENIE KORONACJI ŁOKIETKA

 

Data koronacji Władysława Łokietka - 20 stycznia 1320 r. - uważana jest za zakończenie okresu rozbicia dzielnicowego w Polsce i powstanie zjednoczonego Królestwa Polskiego. Od tej pory Polska występowała na arenie międzynarodowej jako zjednoczony, silny twór państwowy. Możliwa była odtąd wielka akcja unifikacji wewnętrznej państwa, zorganizowanie ogólnopolskiej kancelarii, administracji i skarbowości. Scalone państwo mógł przejąć po Łokietku jego syn – Kazimierz Wielki.

 

 

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE

 

A. Kraushar, Klejnoty koronne Polski, Przewodnik Naukowy i Literacki, t. XXIV, Warszawa 1896.

Ordo coronandi regis Poloniae, wyd. S. Kutrzeba, Archiwum Komisji Historycznej, t. XI,

Kraków 1909-1913.

S. Kutrzeba, Źródła polskiego ceremoniału koronacyjnego, Przegląd Historyczny, t. XII,

1911.

S. Kutrzeba, Koronacje królów i królowych w Polsce, Warszawa 1918.

A. Nadolski, Uroczysty strój rycerski królów polskich XIV-XV wieku, Kwartalnik HKM, t.

XXI, 1973.

B. Kürbis, Polskie laudes regiae w kronice Anonima Galla, /w:/ Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, Warszawa 1976.

A. Gieysztor, Spektakl i liturgia – polska koronacja królewska, /w:/ Kultura elitarna a

         masowa w Polsce późnego średniowiecza, pod red. B. Gieremka, Wrocław etc. 1978.

M. Rożek, Polskie insygnia koronacyjne. Symbole władzy państwowej, 2011.

 

 

W programie wykorzystano ilustracje: „Władysław Łokietek” obraz Jana Matejki z cyklu „Poczet królów i książąt polskich”; pieczęcie, chorągiew i Szczerbiec wg pozycji: H. Samsonowicz, Łokietkowe czasy, ser. Dzieje narodu i państwa polskiego, t. I-8, Kraków 1989; miniatura z Pontyfikału Erazma Ciołka wg T. Chruścicki, F. Stolot, Muzea Krakowa, Warszawa 1994; zdjęcie kopii regaliów Łokietkowych dzięki uprzejmości Pana Adama Orzechowskiego.

 

Tekst:KatarzynaPodczaska

 

Copyrigt by FORZA CUIAVIA dr Katarzyna Podczaska Promocja Regionalna ul. Marulewska 13/76 88-100 Inowrocław, www.forzacuiavia.pl, tel. 52 357 48 34